46. Прочитайте предложения, вставляя глаголы НСВ или глаголы СВ. 1. Я читал эту книгу, но у меня ее сейчас нет: я (брал – взял) ее у друга. Я читал эту книгу, но у меня ее сейчас нет: я взял ее у друга.
У меня есть эта книга, но сейчас я не могу ее вам дать, потому что ее (брал – взял) мой друг. У меня есть эта книга, но сейчас я не могу ее вам дать, потому что ее взял мой друг.
Врач сказал, что тебе нужно лежать. Почему ты стоишь у открытого окна? Почему ты (вставал – встал)? Врач сказал, что тебе нужно лежать. Почему ты стоишь у открытого окна? Почему ты встал?
Я вижу, что ты сам взял почту из почтового ящика. Зачем ты (вставал – встал)? Ведь врач сказал, что тебе надо лежать. Я вижу, что ты сам взял почту из почтового ящика. Зачем ты встал? Ведь врач сказал, что тебе надо лежать.
Почему ты (надевал – надел) новый костюм? Разве сегодня праздник? Почему ты надел новый костюм? Разве сегодня праздник?
Твой костюм висит не на месте. Ты его (надевал – надел)? Твой костюм висит не на месте. Ты его надел?
Мать вышла ненадолго из дома и (оставляла – оставила) мальчика у соседки. Мать вышла ненадолго из дома и оставила мальчика у соседки.
Мальчика не было некоторое время дома: мать (оставляла – оставила) его у соседки. Мальчика не было некоторое время дома: мать оставила его у соседки.
Подойдя к дверям, я услышал музыку: это мой сын (включал – включил) радио. Подойдя к дверям, я услышал музыку: это мой сын включил радио.
Вчера мы посмотрели новый спектакль. Он всем нам очень (нравился – понравился). Вчера мы посмотрели новый спектакль. Он всем нам очень понравился.
Виктор был у тебя сегодня? – Да, он (заходил – зашел) ненадолго сегодня утром. Виктор был у тебя сегодня? – Да, он зашел ненадолго сегодня утром.
62. Закончите фразы, используя глаголы СВ с префиксами за- ипо-. 1. Девочка испугалась и … . Девочка испугалась и зашла в комнату.
Артист вышел на сцену и … . Артист вышел на сцену и появился перед зрителями.
Урок кончился, и дети … . Урок кончился, и дети рассеялись по домам.
Дети выбежали на улицу и … . Дети выбежали на улицу и забежали во двор.
Ребенок упал и … . Ребенок упал и поднялся.
Мать взяла сына за руку и … его в детский сад. Мать взяла сына за руку и повела его в детский сад.
Он сел в машину и … . Он сел в машину и завёл двигатель.
Мальчик сел на велосипед и … . Мальчик сел на велосипед и поехал.
Девушка вышла из дома и … на остановку. Девушка вышла из дома и пошла на остановку.
Самолѐт поднялся в воздух и … . Самолѐт поднялся в воздух и полетел.
64. Прочитайте предложения, используя глаголы СВ с префиксами за-, по-, про-. 1. Неожиданно (шуметь) ветер, (идти) дождь. Неожиданно задул ветер, пошёл дождь.
Он услышал мой голос и (молчать). Он услышал мой голос и замолчал.
Он (сидеть) несколько минут у меня и ушел домой. Он просидел несколько минут у меня и ушел домой.
Телефон (звонить), и сестра (бежать) к телефону. Телефон прозвонил, и сестра побежала к телефону.
Он (интересоваться) этой проблемой и начал читать специальную литературу. Он заинтересовался этой проблемой и начал читать специальную литературу.
Мой друг (болеть) весь семестр и не сдал экзамены. Мой друг болел весь семестр и не сдал экзамены.
Он взял гитару и (петь) песню. Он взял гитару и запел песню.
На улице была прекрасная погода и мы (гулять) весь день. На улице была прекрасная погода, и мы гуляли весь день.
Когда он рассказал этот анекдот, все вокруг (смеяться). Когда он рассказал этот анекдот, все вокруг засмеялись.
Если вы будете ходить зимой без шапки, вы (болеть). Если вы будете ходить зимой без шапки, вы заболеете.
Эта грустная новость так поразила ее, что она (плакать) всю ночь. Эта грустная новость так поразила ее, что она плакала всю ночь.
Շվեյցարիայի Լյուցեռն քաղաքի կենտրոնում մի անսովոր ցուցատախտակ կա, որի վրա նշված են նույն անունը կրող բոլոր քաղաքներն աշխարհում:
Շվեյցարիայի Լյուցեռն քաղաքի կենտրոնում մի անսովոր ցուցատախտակ կա։ Դրա վրա նշված են նույն անունը կրող բոլոր քաղաքներն աշխարհում:
Երբ 1907 թ. շվեդական Ուպսալի քաղաքի բնակիչ Նիլս Պաուլսոնը մահացավ, հարյուր վաթսուն տարեկան էր: Որբացան նրա երկու որդիները, որոնցից ավագը հարյուր երեք տարեկան ըէր. իսկ կրտսերը՝ տասը:
1907 թ. շվեդական Ուպսալի քաղաքի բնակիչ Նիլս Պաուլսոնը մահացավ, հարյուր վաթսուն տարեկան էր: Որբացան նրա երկու որդիները՝ ավագը հարյուր երեք տարեկան ըէր՝ կրտսերը՝ տասը:
Անգլիայում հրատարակվել է մարդկության պատմության մեջ հայտնի մարդկանց ցուցակ, որոնք գրել են ձախ ձեռքով:
Անգլիայում հրատարակվել է մարդկության պատմության մեջ հայտնի մարդկանց ցուցակ։ Այդ մարդիկ գրել են ձախ ձեռքով:
Եգիպտացի մի միլիոնատիրոջ ազգականները նրա մահից անմիջապես հետո գնացին նոտարի մոտ. որ իմանան ժառանգության մասին: Կտակին ծանոթանալուց հետո հանգուցյալի ազգականները քիչ մնաց խելքները թռցնեին, որովհետև իր փողերը տասը եղբայրներին ու քույրերին թողնելու փոխարեն կտակել էր իր կենդանիներին:
Եգիպտացի մի միլիոնատիրոջ ազգականները նրա մահից անմիջապես հետո գնացին նոտարի մոտ։ Ժառանգության մասին իմանալու համար: Կտակին ծանոթանալուց հետո հանգուցյալի ազգականները քիչ մնաց խելքները թռցնեին, որովհետև իր փողերը տասը եղբայրներին ու քույրերին թողնելու փոխարեն կտակել էր իր կենդանիներին:
Հանկարծ հայտնվեց: (ո՞վ) — Հնկարծ հայտնվեց նա, ում հայտնվելուն ես ամենաքիչն էի սպասում
Ուրեմն կատարվե՞ց: (ի՞նչը) — Ուրեմն կատարվե՞ց այն, ինչից ես ամբողջ կյանքս վախենում էի
Այստեղից չի լսվի: (ի՞նչը) — Այստեղից չի լսվի այն, ինչը ես շատ եմ ուզում լսել։
Հևասպառ սարն էր բարձրանում: (ո՞վ) — Հևասպառ սարն էր բարձրանում նա, ով սրտի հետ խնդիրներ ուներ։
Իմ ընտանիքի անդամներն են ես, մայրիկս և հայրիկս։ Դեմքով նման եմ մայրիկիս, իսկ մազերով՝ հայրիկիս։ Բնավորությամբ նման եմ հայրիկիս՝ ընկերասեր եմ և առատաձեռն։ Ընտանիքում շատ ջերմ, շատ լավ ենք մենք իրար հետ միշտ։ Ես և հայրս միասին գնում ենք Ֆուտբոլ նայելու։ Տոներից նշում ենք Ամանորը, Վարդավառը, Ծննդյան օրեր և այլն։
Երազիս միջի գայլը լավ պահապան է: Երևի թե գայլը վատ պահապան է:
Խեղճ փղիկը ստիպված դիմեց իմ օգնությանը: Հանգիստ փղիկը թեյ խմելով դիմեց մարդուն:
Սովորական կոկորդիլոսը երևի թե ասաց ոչինչ: Մեծ կոկորդիլոսը հանկարծ ասաց որ փոքր է:Անջուր ջրհորը տարիներով ցամաքել է ցամաքությունից: Ջրառատ ջրհորը իրականում ցամաքել է իմ պատճառով:
Այս գեղեցիկ առավոտը հիշեցնում էր այն վաղեմի հանդիսավոր առավոտներից մեկը, երբ Աստղիկը՝ Տարոնի դիցուհին, դուրս էր գալիս Աշտիշատի տաճարներից և շրջապատված յուր անթառամ նաժիշտներով, իջնում էր Քարքե լեռան բարձրություններից Արածանիի արծաթափայլ ալիքների մեջ լողանալու։
Միտոզը բջջի կորիզի բաժանումն է` քրոմոսոմնների թվի պահմանմամբ: Միտոզը բջջային ցիկլի մի հատվածն է, սակայն այն բավականին բարդ է և իր մեջ ներառում է հինգ փուլեր`
պրոֆազ,
պրոմետաֆազ,
մետաֆազ,
անաֆազ,
տելոֆազ:
Քրոմոսոմների կրկնoրինակների ստեղծումը կատարվում է ինտերֆազի ժամանակ և միտոզի փուլում քրոմոսոմները արդեն կրկնապատկված են: Մարդու և կենդանիների բջիջներում սկվում է ցենտրիոլների հեռացումը, ձևավորվում են բաժանման բևեռները: Պրոֆազի ժամանակ քրոմոսոմները պարուրվում են կարճանում և հաստանում: Դադարում է ՌՆԹ-ի սինթեզը: Պրոֆազի վերջում կորիզաթաղանթն անհետանում է, և քրոմոսոմները հայտնվում են ցիտոպլազմայում:Մետաֆազի ընթացքում քրոմոսոմների շարժումը դադարում է, նրանք տեղավորվում են բջջի այսպես կոչված հասարակածի վրա` բևեռներց հավասարաչափ հեռավորության վրա, մի հարթության մեջ` առաջացնելով մետաֆազային թիթեղիկ: Կարևոր է նշել, որ այս դիրքում նրանք մնում են բավականին երկար ժամանակ, որի ընթացքում բջջի մեջ կատարվում են նշանակալից վերփոխումներ, որից հետո միայն կարող է տեղի ունենալ քրոմոսոմների իրարից հեռացումը: Այս է պատճառը, որ մետաֆազը ամենահարմար պահն է քրոմոսոմնների քանակի հաշվարկման: Անաֆազի ընթացքում քրոմոսոմները հեռանում են իրարից դեպի հանդիպակած բևեռներ. վեջինները նույնպես շարունակում են իրարից հեռանալ:Տելոֆազում արդեն առանձնացված քրոմոսոմների խմբերի շուրջ ձևավորվում են բջջի կորիզների թաղանթներ, որոնք ապակոնդենսացվում են և առաջացնում են երկու դուստր կորիզներ:
Քրոմոսոմի կառուցվածքը
Քրոմոսոմը կորիզի գլխավոր բաղադրիչն է, որը լավ է երևում բջջի բաժանման ժամանակ, և որի հիմնական ֆունկցիան ԴՆԹ-ի պահպանումն է և փոխանցումը սերնդեսերունդ։ Քրոմոսոմները երևում են միայն բաժանվող բջիջներում. ունեն բարակ՝ 14 նմ տրամագծով թելերի ձև։ Քրոմոսոմներն ունեն բարդ կառուցվածք։ Բջջի բաժանման սկզբնական և միջին փուլերում նրանք կազմված են երկու իրար կցված թելանման կամ ձողաձև մարմնիկներից՝ քրոմատիդներից։ Վերջիններս ոլորված են գալարաձև և կախված գալարվածության աստիճանից, քրոմոսոմները փոխում են իրենց չափերը՝ երկարանում կամ կարճանում։ Քրոմատիդները իրենց հերթին կազմված են մեկ կամ մի քանի զույգ թելիկներից՝ քրոմանեմաներից, որոնք լուսային մանրադիտակով տեսանելի ամենափոքր կառուցվածքներն են։
Միթոզի կենսաբանական նշանակությունները՝
Բջիջները ստանում են նույն ժառանգությունը և քրոմոսոմները, քրոմոսոմները բաշխվում են հավասարաչափ, անսեռ բազմացումը տեղի է ունենում միթոզի միջոցով, նա ապահովում է քրոմոսոմների հստակ թիվ, միտոզը ազդում է օրգանիզմի աճին, բազմացմանը և զարգացմանը։
Սեռական բջիջների հիմնական նշանակությունն այն է որ ժառանգություն տան, սոմատիկը դա մեր օրգանների բջիջներն են։
Բջջի կենսական կամ միտոտիկ ցիկլում տարբերում են.
ինտերֆազ կամ նախապատրաստական շրջան. դա երկու բաժանումների միջև ընկած ժամանակահատված է, որի ընթացքում բջիջն աճում է, գործում և նախապատրաստվում բաժանման,
բջջի բուն բաժանման շրջան։
Բջջի բուն բաժանումը ընթանում է միմյանց հաջորդող չորս փուլերով՝ պրոֆազ, մետաֆազ, անաֆազ, թելոֆազ։
Քրոմոսոմներ
Քրոմոսոմները երևում են միայն բաժանվող բջիջներում. ունեն բարակ՝ 14 նմ տրամագծով թելերի ձև։ Քրոմոսոմներն ունեն բարդ կառուցվածք։ Բջջի բաժանման սկզբնական և միջին փուլերում նրանք կազմված են երկու իրար կցված թելանման կամ ձողաձև մարմնիկներից՝ քրոմատիդներից։ Վերջիններս ոլորված են գալարաձև և կախված գալարվածության աստիճանից, քրոմոսոմները փոխում են իրենց չափերը՝ երկարանում կամ կարճանում։ Քրոմատիդները իրենց հերթին կազմված են մեկ կամ մի քանի զույգ թելիկներից՝ քրոմանեմաներից՝ հունարեն նեմա-թել, որոնք լուսային մանրադիտակով տեսանելի ամենափոքր կառուցվածքներն են։
Բջջի քրոմոսոմների միակցությունը բնութագրվում է ոչ միայն քանակով, այլև կառուցվածքով։ Նրանք ունեն միանման երկարություն և ձև, նրանց ցենտրոմերները տեղավորված են նույն մասում։
Հոմոլոգ քրոմոսոմներից յուրաքանչյուրի թևը դիրքով, ձևով համապատասխանում է մյուսին։ Եթե կան երկրորդային պրկումներ կամ ուղեկիցներ, ապա նրանք նույնպես հոմոլոգ քրոմոսոմներում գտնվում են նույն տեղամասերում։
Այսպիսով, բույսերի և կենդանիների բջիջներում յուրաքանչյուր քրոմոսոմ ունի իր հոմոլոգ զույգը։
Ոչ հոմոլոգ քրոմոսոմները տարբեր կառուցվածք ունեն։ Յուրաքանչյուրը տարբերվում է իր անհատական կառուցվածքային առանձնահատկություններով։ Հետևապես բջջի քրոմոսոմների միակցությունը իրենից ներկայացնում է կրկնակի հավաք, որը կազմված է յուրաքանչյուր տեսակի համար՝ անհատապես տարբեր քրոմոսոմների զույգերի քանակից։ Այսպիսի կրկնակի հավաքը կոչվում է դիպլորիդ։
Քրոմոսոմներում գեները դասավորված են գծային կարգով, և նրանցից յուրաքանչյուրն ունի իր խիստ որոշակի տեղը՝ լոկուսը քրոմոսոմներից մեկում, մյուս ոչ հոմոլոգ քրոմոսոմում այդ գենը չի կարող լինել։ Այդ պատճառով էլ ոչ հոմոլոգ քրոմոսոմները ֆիզիոլոգիապես չեն կարող միմյանց փոխարինել։ Առանձին քրոմոսոմները պարունակում են մեծ թվով գեներ, բայց դրանք գեների ամբողջ միակցության միայն մի մասն են։
Կենսոլորտ
Երկիր վրա գոյություն ունեցող բոլոր օրգանիզմները և այն միջավայրը, որտեղ նրանք ապրում են կազմում է երկրի կենսոլորտը: Այսինքն կենսոլորտը երկրի արտաքին թաղանթն է պատված կենդանի օրգանիզմներով: Աշխարհագրական թաղանթում կենսոլորտը տարածվում է քարոլորտի վերին շերտում (մինչև 4-5 կմ), մթնոլորտում մինչև օզոնի շետը (25-30կմ) և ջրոլորտում ամբողջությամբ:
Կենդանի օրգանիզմները միանգամից չեն առաջացել երկրագնդի վրա: Դրանք առաջացել են միլիարդավոր տարիների ընթացքում, աստիճանական զարգացման ճանապարհով: Սկզբում առաջացել են պարզագույն օրգանիզմները՝ մանրէները, ապա ստորակարգ բույսերը՝ բակտերիաներն ու ջրիմուռները, հետո՝ բարջրակարգ բույսերը, ապա կենդանիներ: Կենսոլորտի առաջացման և զարգացման հարցերը գիտության մեջ դեռևս լիովին չբացահայտված հարցերից է: Գոյություն ունեն մի կյանքի առաջացման վերաբերյալ մի շարք ենթադրություններ՝ վարկածներ, որոնցից մեկի համաձայն՝ կյանքը ծագել է օվկիանոսում՝ աբիոտիկ տարրերի սինթեզի գործընթացում:
Ներկայումս երկիրը բնակեցված է հսկայական քանակությամբ բազմատեսակ բույսերով ու կենդանիներով: Գիտնականները պարզել են, որ Երկրի վրա գոյություն ունեն մոտ 1,3 մլն կենդանատեսակ և մոտ 0,4 մլն բուսատեսակ: Ընդ որում՝ ցամաքում է գտնվում բույսերի ու կենդանիների 92-93 %-ը: Ցամաքում բույսերը կազմում են կենսազանգվածի 99%-ը, իսկ Համաշխարհային օվկիանոսում գերակշռում է կենդանիների կենսազանգվածը:
Միմյանց և շրջապատի հետ փոխկապակցված լինելու շնորհիվ օրգանիզմները կարողանում են զարգանալ ու պահպանել իրենց գոյությունը: Օրինակ՝ բույսերը անօրգանական նյութերից օրգանական նյութեր ստեղծելու ընթացքում արտադրում են նաև թթվածին: Նրանց անհրաժեշտ են ջուր, սննդանյութեր, ածխաթթու գազ, լույս և ջերմություն: Կենդանիներն սնվում եմ բույսերով(բուսակերներ) կամ միմյանցով (գիշատիչներ): Բույսերի ու կենդանիների մնացորդներից կուտակվող օրգանական նյութերի մեծ զանգվածը վաղուց մի քանի մետրանոց շերտով կծածկեր Երկիրը, և կյանքի հետագա զարգացման համար պայմաններ չէին լինի, եթե չլինեին մանրէները: Նրանք այդ մնացորդները քայքայում են, վերամշակում և նորից պիտանելի դարձնում բույսերի օգտագործման համար:
Կենդանի օրգանիզմների ներգործությունը աշխարհագրական թաղանթի վրա: Օրգանիզմների փոխազդեցությունը մթնոլորտի վրա տեղի է ունենում գազփոխանակության ճանապարհով: Բույսերը կատարում են լուսասինթեզ՝ ստեղծելով օրգանական նյութեր: Այդ ընթացքում բույսերը օդից կլանում են ածխաթթու գազ և արտազատում թթվածին:
Անմիջական ու սերտ կապ կա օրգանիզմների ու ջրոլորտի միջև: Օրգանիզմների ազդեցությունն առանձնապես մեծ է Համաշխարհային օվկիանոսի վրա: Ապրելով այդ ջրերում, ջրում ապրող օրգանիզմները ներշնչում են ջրերի թթվածինը, ջրի մեջ արտաշնչելով ածխաթթու գազ: Ծովերում ապրող օրգանիզմները ջրից վերցնում են նաև քիմիական նյութեր, զանազան աղեր և դրանցով ոչ միայն սնվում են, այլև կառուցում են իրենց կմախքներն ու խեցիները: Օրգանիզմները ջրոլորտի վրա ներգործում են նաև բույսրի և կենդանիների մահցումից առաջացած նստվածքների միջոցով: Դրանց կուտակումից ջրերի հատակում գոյանում են օրգանական նստվածքներում: Որոշ տեսակի մանրէներ ապրելով ջրային խոր ավազաններում, կարող են փոխել ջրի քիմիական հատկանիշները: Խորը և բազմակողմանի է օրգանիզմների ազդեցությունը քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վերին շերտը կազմող երկրակեղևի վրա: Երկրակեղևի տարբեր խորություններում օրգանիզմների մնացորդներից առաջանում են մի շարք օրգանական նստվածքային ապարներ՝ նավթ, բնական գազ, ածուխ և այլն: Հսկայական է նաև օրգանիզմների դերը հողառաջացման պրոցեսում:
Հիմնական օքսիդներ: Այս օքսիդները փոխազդում են թթուների հետ՝ առաջացնելով աղեր և ջուր: Դրանք սովորաբար մետաղների օքսիդներ են:
K2O (կալիումի օքսիդ) CaO (կալցիումի օքսիդ) BeO (բերիլիումի օքսիդ) MgO (մագնեզիումի օքսիդ) Na2O (նատրիումի օքսիդ) ZnO (ցինկի օքսիդ) CuO (պղնձի (II) օքսիդ) FeO (երկաթի (II) օքսիդ)
Թթվային օքսիդներ: Այս օքսիդները փոխազդում են ջրի հետ՝ ձևավորելով թթուներ կամ հիմքերի հետ՝ առաջացնելով աղեր և ջուր: Դրանք սովորաբար ոչ մետաղների օքսիդներ են:
Երկդիմի օքսիդներ: Այս օքսիդները պարունակում են տարրեր, որոնք սովորաբար ունենում են երկվալենտ վիճակ:
BeO (բերիլիումի օքսիդ) MgO (մագնեզիումի օքսիդ) CaO (կալցիումի օքսիդ) ZnO (ցինկի օքսիդ) CuO (պղնձի (II) օքսիդ) FeO (երկաթի (II) օքսիդ)
Անտարբեր օքսիդներ: Այս օքսիդները չեն արձագանքում ոչ որպես թթուներ, ոչ էլ որպես հիմքեր: Նրանք հաճախ առաջանում են միջանկյալ օքսիդացման վիճակում գտնվող տարրերի հետ:
Օքսիդում տարրի օքսիդացման վիճակը որոշելը ներառում է յուրաքանչյուր տարրի սովորական օքսիդացման վիճակների և օքսիդի մոլեկուլի ընդհանուր լիցքի հասկանալը:
Խումբ 1 (ալկալիական մետաղներ, օրինակ՝ Na, K):
Սովորաբար ունեն +1 օքսիդացման վիճակ օքսիդներում: Օրինակ՝ Na2O, K2O Խումբ 2 (հողալկալիական մետաղներ, օրինակ՝ Mg, Ca).
Սովորաբար ունեն +2 օքսիդացման վիճակ օքսիդներում: Օրինակ՝ MgO, CaO Խումբ 17 (հալոգեններ, օրինակ՝ Cl):
Նրանք կարող են ունենալ տարբեր օքսիդացման վիճակներ: Օրինակ, Cl-ն առաջացնում է օքսիդներ +1, +3, +5, +7 օքսիդացման վիճակներով: Օրինակ՝ Cl2O7 Խումբ 14 (ածխածնային ընտանիք, օրինակ՝ C, Si):
Ածխածինը սովորաբար կազմում է +4 (CO2) կամ -4 (CO) օքսիդացման վիճակներով օքսիդներ: Սիլիցիումը ձևավորում է օքսիդներ, ինչպիսիք են SiO2-ը (սիլիցիումի երկօքսիդ) +4 օքսիդացման աստիճանով։ Անցումային մետաղներ (օրինակ՝ Fe, Cu, Zn):
Այս մետաղները օքսիդներում կարող են ունենալ տարբեր օքսիդացման վիճակներ: Օրինակ, Fe-ը ձևավորում է FeO (+2) և Fe2O3 (+3): Պղինձը առաջացնում է CuO (+2) և Cu2O (+1): Ոչ մետաղներ (օրինակ՝ O, S, N, P):
Օքսիդների մեծ մասում թթվածինը հաճախ ունենում է -2 օքսիդացման աստիճան (բացառությունները ներառում են պերօքսիդները, որտեղ այն -1 է, և գերօքսիդները, որտեղ այն -½ է): Ծծումբը, ազոտը և ֆոսֆորը կարող են ունենալ տարբեր օքսիդացման վիճակներ՝ կախված կոնկրետ օքսիդից: Օրինակ՝ ծծումբը ձևավորում է SO2 (+4) և SO3 (+6), ազոտը՝ N2O (+1), N2O3 (+3), N2O4 (+4) և N2O5 (+5): Ավելի բարդ օքսիդներում օքսիդացման վիճակների որոշումը կարող է պահանջել հաշվի առնել լիցքի ընդհանուր չեզոքությունը և միացության մեջ ներգրավված այլ տարրերի հայտնի օքսիդացման վիճակները:
Օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr) հաշվարկվում է՝ գումարելով նրա մոլեկուլային բանաձևի բոլոր ատոմների ատոմային զանգվածները։
Ահա նշված օքսիդների հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները.
K2O (կալիումի օքսիդ):
K՝ կալիումի ատոմային զանգված = 39,10 գ/մոլ O. թթվածնի ատոմային զանգված = 16.00 գ/մոլ Mr(K2O) = 2 * (39.10) + 1 * (16.00) = 78.20 + 16.00 = 94.20 գ/մոլ SO2 (ծծմբի երկօքսիդ):
S՝ ծծմբի ատոմային զանգված = 32,07 գ/մոլ O. թթվածնի ատոմային զանգված = 16.00 գ/մոլ Mr(SO2) = 1 * (32.07) + 2 * (16.00) = 32.07 + 32.00 = 64.07 գ/մոլ N2O3 (Ազոտի եռօքսիդ):
N՝ ազոտի ատոմային զանգված = 14,01 գ/մոլ O. թթվածնի ատոմային զանգված = 16.00 գ/մոլ Mr(N2O3) = 2 * (14.01) + 3 * (16.00) = 28.02 + 48.00 = 76.02 գ/մոլ BeO (բերիլիումի օքսիդ):
Բերիլիումի ատոմային զանգված = 9,01 գ/մոլ O. թթվածնի ատոմային զանգված = 16.00 գ/մոլ Mr(BeO) = 1 * (9.01) + 1 * (16.00) = 9.01 + 16.00 = 25.01 գ/մոլ CaO (կալցիումի օքսիդ):
Ca՝ կալցիումի ատոմային զանգված = 40,08 գ/մոլ O. թթվածնի ատոմային զանգված = 16.00 գ/մոլ Mr(CaO) = 1 * (40.08) + 1 * (16.00) = 40.08 + 16.00 = 56.08 գ/մոլ P2O5 (ֆոսֆորի պենտօքսիդ):
P. Ֆոսֆորի ատոմային զանգված = 30,97 գ/մոլ O. թթվածնի ատոմային զանգված = 16.00 գ/մոլ Mr(P2O5) = 2 * (30.97) + 5 * (16.00) = 61.94 + 80.00 = 141.94 գ/մոլ
գ) Գրեք բոլոր օքսիդներին համապատասխանող կամ հիմքերի կամ թթուների բանաձևերը և անվանեք:
Թթվային օքսիդներ. Ածխածնի երկօքսիդ (CO2) — թթվային օքսիդ Ջրում ձևավորում է ածխաթթու (H2CO3)՝ CO2 + H2O → H2CO3 Ծծմբի երկօքսիդ (SO2) — թթվային օքսիդ Ջրում առաջացնում է ծծմբաթթու (H2SO3)՝ SO2 + H2O → H2SO3 Ազոտի երկօքսիդ (NO2) — թթվային օքսիդ Ջրի մեջ ձևավորում է ազոտական թթու (HNO3)՝ 3NO2 + H2O → 2HNO3 + NO Հիմնական օքսիդներ. Նատրիումի օքսիդ (Na2O) — հիմնական օքսիդ Ջրում առաջացնում է նատրիումի հիդրօքսիդ (NaOH)՝ Na2O + H2O → 2NaOH Կալցիումի օքսիդ (CaO) — Հիմնական օքսիդ Ջրում առաջացնում է կալցիումի հիդրօքսիդ (Ca(OH)2)՝ CaO + H2O → Ca(OH)2 Մագնեզիումի օքսիդ (MgO) — Հիմնական օքսիդ Ջրում առաջացնում է մագնեզիումի հիդրօքսիդ (Mg(OH)2)՝ MgO + H2O → Mg(OH)2
դ) Գրեք օքսիդների հնարավոր փոխազդեցության ռեակցիաների հավասարումները
ջրի, թթուների, հիմքերի հետ:
Օքսիդների փոխազդեցությունը ջրի հետ. Թթվային օքսիդ (օրինակ՝ SO2) ջրով.
Ծծմբի երկօքսիդ + Ջուր → Ծծմբաթթու SO2(g) + H2O(l) → H2SO3(aq) Հիմնական օքսիդ (օրինակ՝ CaO) ջրով.
Կալցիումի օքսիդ + Ջուր → Կալցիումի հիդրօքսիդ CaO(s) + H2O(l) → Ca(OH)2(aq) Օքսիդների փոխազդեցությունը թթուների հետ. Թթվային օքսիդ (օրինակ՝ CO2) թթվով (օրինակ՝ H2O):
Ածխածնի երկօքսիդ + Ջուր → Կարբոնաթթու CO2(g) + H2O(l) → H2CO3(aq) Հիմնական օքսիդ (օրինակ՝ MgO) թթվով (օրինակ՝ HCl).
Մագնեզիումի օքսիդ + հիդրոքլորային թթու → մագնեզիումի քլորիդ + ջուր MgO(s) + 2HCl(aq) → MgCl2(aq) + H2O(l) Օքսիդների փոխազդեցությունը հիմքերի հետ. Թթվային օքսիդ (օրինակ՝ NO2) բազայի հետ (օրինակ՝ NaOH).
Ազոտի երկօքսիդ + նատրիումի հիդրօքսիդ → նատրիումի նիտրատ + ջուր 2NO2(g) + 2NaOH(aq) → NaNO3(aq) + H2O(l) Հիմնական օքսիդ (օրինակ՝ Na2O) բազայի հետ (օրինակ՝ KOH):
Հիմնական օքսիդ՝ նատրիումի օքսիդ (Na2O) Որակական կազմը: Նատրիումի օքսիդը (Na2O) բաղկացած է երկու նատրիումի ատոմներից (Na) և մեկ թթվածնի ատոմից (O) մեկ բանաձևի միավորից: Քանակական կազմը: Ատոմային բաղադրությունը՝ Na2O Մոլային զանգված: Նատրիում (Na)՝ ~ 22,99 գ/մոլ Թթվածին (O)՝ ~16.00 գ/մոլ Na2O-ի մոլային զանգվածը՝ ~ 62,00 գ/մոլ Զանգվածային հարաբերություններ. Նատրիումը կազմում է մոտավորապես 74,17% (45,98 գ) մոլային զանգվածին: Թթվածինը նպաստում է մոտավորապես 25,83% (16,00 գ) մոլային զանգվածին: Զանգվածային ֆրակցիաներ (100 գ նմուշում). Նատրիում~ 74,17 գ (45,98 գ Na / 62,00 գ Na2O * 100 գ Na2O) Թթվածին ~ 25,83 գ (16,00 գ O / 62,00 գ Na2O * 100 գ Na2O) Մոլային ֆրակցիաներ (Na2O-ի մեկ մոլում). Նատրիում~ 1,189 մոլ (45,98 գ Na / 62,00 գ Na2O * 1 մոլ Na2O) Թթվածին ~ 0,811 մոլ (16,00 գ O / 62,00 գ Na2O * 1 մոլ Na2O) Թթվային օքսիդ՝ ծծմբի երկօքսիդ (SO2) Որակական կազմը: Ծծմբի երկօքսիդը (SO2) բաղկացած է մեկ ծծմբի ատոմից (S) և երկու թթվածնի ատոմից (O) մեկ բանաձևի միավորից: Քանակական կազմը: Ատոմային բաղադրություն՝ SO2 Մոլային զանգված: Ծծումբ (S)՝ ~ 32,07 գ/մոլ Թթվածին (O)՝ ~16.00 գ/մոլ SO2-ի մոլային զանգված՝ ~ 64,07 գ/մոլ Զանգվածային հարաբերություններ. Ծծումբը նպաստում է մոտավորապես 50,02% (32,07 գ) մոլային զանգվածին: Թթվածինը նպաստում է մոտավորապես 49,98% (32,00 գ) մոլային զանգվածին: Զանգվածային ֆրակցիաներ (100 գ նմուշում). Ծծումբ՝ ~ 50,02 գ (32,07 գ S / 64,07 գ SO2 * 100 գ SO2) Թթվածին~ 49,98 գ (32,00 գ O / 64,07 գ SO2 * 100 գ SO2) Մոլային ֆրակցիաներ (SO2-ի մեկ մոլում). Ծծումբ՝ ~ 0,789 մոլ (32,07 գ S / 64,07 գ SO2 * 1 մոլ SO2) Թթվածին ~ 1,556 մոլ (32,00 գ O / 64,07 գ SO2 * 1 մոլ SO2) Երկվալենտ օքսիդ՝ ցինկի օքսիդ (ZnO) Որակական կազմը: Ցինկի օքսիդը (ZnO) բաղկացած է մեկ ցինկի ատոմից (Zn) և մեկ թթվածնի ատոմից (O) մեկ բանաձևի միավորից: Քանակական կազմը: Ատոմային բաղադրությունը՝ ZnO Մոլային զանգված: Ցինկ (Zn)՝ ~ 65,38 գ/մոլ Թթվածին (O)՝ ~16.00 գ/մոլ ZnO-ի մոլային զանգվածը՝ ~81,38 գ/մոլ Զանգվածային հարաբերություններ. Ցինկը կազմում է մոտավորապես 80,47% (65,38 գ) մոլային զանգվածի մեջ: Թթվածինը նպաստում է մոտավորապես 19,53% (16,00 գ) մոլային զանգվածին: Զանգվածային ֆրակցիաներ (100 գ նմուշում). Ցինկ՝ ~ 80,47 գ (65,38 գ Zn / 81,38 գ ZnO * 100 գ ZnO) Թթվածին~ 19,53 գ (16,00 գ O / 81,38 գ ZnO * 100 գ ZnO) Մոլային ֆրակցիաներ (ZnO-ի մեկ մոլում). Ցինկ՝ ~ 1,194 մոլ (65,38 գ Zn / 81,38 գ ZnO * 1 մոլ ZnO) Թթվածին ~ 0,806 մոլ (16,00 գ O / 81,38 գ ZnO * 1 մոլ ZnO) Չեզոք օքսիդ՝ ածխածնի երկօքսիդ (CO) Որակական կազմը: Ածխածնի երկօքսիդը (CO) բաղկացած է մեկ ածխածնի ատոմից (C) և մեկ թթվածնի ատոմից (O) մեկ բանաձևի միավորից։ Քանակական կազմը: Ատոմային բաղադրություն՝ CO Մոլային զանգված: Ածխածին (C)՝ ~ 12,01 գ/մոլ Թթվածին (O)՝ ~16.00 գ/մոլ CO-ի մոլային զանգված՝ ~28,01 գ/մոլ Զանգվածային հարաբերություններ. Ածխածինը կազմում է մոտավորապես 42,86% (12,01 գ) մոլային զանգվածին: Թթվածինը նպաստում է մոտավորապես 57,14% (16,00 գ) մոլային զանգվածին: Զանգվածային ֆրակցիաներ (100 գ նմուշում). Ածխածին~ 42,86 գ (12,01 գ C / 28,01 գ CO * 100 գ CO) Թթվածին ~ 57,14 գ (16,00 գ O / 28,01 գ CO * 100 գ CO) Մոլային ֆրակցիաներ (CO-ի մեկ մոլում). Ածխածին~ 1,499 մոլ (12,01 գ C / 28,01 գ CO * 1 մոլ CO) Թթվածին ~ 2,001 մոլ (16,00 գ O / 28,01 գ CO * 1 մոլ CO)
Գրեք իրականացրած ռեակցիաների հավասարումները , հավասարացրեք, նշեք ռեակցիայի տեսակը և կատարեք հաշվարկ. որքա՞ն աղ կստացվի, եթե <<հրավառության>> համար վերցրել եք a գ մագնեզիում,ընդունել, որ բոլոր ռեակցիաները ընթանում են քանակապես:
Որքա՞ն է Al2O3 –ի զանգվածը (գ), որում պարունակվում են 3,74 .1022 թվով ատոմներ.
1) 1,18 2) 1,27 3) 11,8 4) 12,7
Ո՞ր նյութերի 8,428 • 1023 թվով մոլեկուլների զանգվածն է 56 գ .
ա) MgO բ) CaO գ)NaOH դ)CuO
1) բ,դ 2) ա,բ 3) ա,գ, 4) գ,դ
NaOH, H2SO4, Al(OH)3, Cu(OH)2, Ca(OH)2, Fe(OH)3միացություններից մի քանիսը հնարավոր է ստանալհամապատասխան օքսիդի և ջրի միացումով: Գրեք ռեակցիաների հավասարումները, որքա՞ն է հնարավոր ռեակցիաների հավասարումների գործակիցների գումարը .
1) 10 2) 25 3) 4 4) 6
Որո՞նք են ոչմետաղ —> թթվային օքսիդ —> թթու —> աղ ծագումնաբանական կապն արտահայտող փոխարկումների շղթայում համապատասխան ռեակցիաների հավասարումների ձախ մասերը` ըստ իրականացման հերթականության.
Բերված օքսիդների զույգերից որո՞նք են փոխազդում միմյանց հետ.1. Na2O և N2O5, 2. BaO և CO2, 3. Na2O և FeO, 4. Na2O և Al2O3, 5. SiO2 և P2O5, 6. Na2O և CaO: Գրեք ռեակցիաների հավասարումները, Ճիշտ պատասխանը` փոխազդող զույգերիհամարներն են.
բաժինը (%) ստացվածլուծույթում, ճիշտ պատասխանը հիմնավորեք հաշվարկով.
1) 20 2) 80 3) 25 4) 65
Ջրածին ստանալու համար մետաղական ցինկի հետ ո՞ր թթուն են փոխազդեցության մեջ դնում, պատասխանը հիմնավորեք համապատասխան ռեակցիայի հավասարումով
1) խիտ H2SO42) նոսր H2SO4 3) խիտ HNO34) նոսր HNO3
R մետաղը թթվածնի հետ առաջացնում է օքսիդ, որում մետաղի զանգվածային բաժինը 52,94 % է: Հայտնի է, որ այդ մետաղի իոնում պրոտոնների և էլեկտրոնների թվերի տարբերությունը 3 է: Կատարեք հաշվարկ, որքա՞ն է R տարրի կարգաթիվը.
11 2) 20 3) 134) 12
Հետևյալնյութերից ` HNO3, CaO, CuSO4, Ca(OH)2, P2O5որո՞նք կփոխազդեն նատրիումի հիդրօքսիդի հետ` առաջացնելով չեզոք աղեր. Ճիշտ պատասխանը` բոլոր հնարավոր ռեակցիաների գործակիցների գումարն է.
1) 20 2) 213) 25 4) 26
Համապատասխանեցրեք քիմիական տարրի նշանը, դրա բարձրագույն օքսիդի հիդրատի ընդհանուր բանաձևըևհիդրատում տարրի օքսիդացման աստիճանը.
Նատրիումի և կալիումի հիդրօքսիդների հավասար զանգվածներ պարունակող խառնուրդը լուծել են ջրում և ստացված լուծույթը չեզոքացրել են ազոտական թթվի 30,24 % զանգվածային բաժնով լուծույթով: Չեզոքացումից հետո լուծույթը գոլորշիացրել են և ստացել նիտրատների 22 գ խառնուրդ:
Հաստատե’ք կամ հերքե’ք պնդումների ճշմարտացիությունը խնդրի վերաբերյալ.
Կալիումի հիդրօքսիդի զանգվածը ելային խառնուրդում 5,6 գ է:
Նատրիումի հիդրօքսիդի նյութաքանակը փոքր է կալիումի հիդրօքսիդի նյութաքանակից:
Նատրիում տարրի զանգվածը աղերի խառնուրդում 3,22 գ է:
Նիտրատների գումարային նյութաքանակը 0,2 մոլ է:
Ծախսված ազոտական թթվի լուծույթի զանգվածը 50 գ է:
Նատրիումի նիտրատի զանգվածը կալիումի նիտրատի զանգվածից մեծ է 1,4 գ-ով:
Ձմեռը կախարդական սեզոն է, որը լցված է հրաշքներով և գեղեցկությամբ: Ջերմաստիճանի անկման հետ աշխարհը վերածվում է ձյունածածկ տեսարաններով լանդշաֆտների։ Սպիտակ և շողշողացող ձյան փաթիլներով ծառերի տեսքը ակնածանք և բերկրանք է առաջացնում:
Ձմռան լավագույն պահերից մեկը հաճելի գործունեությամբ զբաղվելու հնարավորությունն է: Ձնեմարդ պատրաստելուց մինչև ձնառատ բլուրներով սահնակով իջնելը, ուրախության առատ պահեր են պարգևում մեզ: Սառած լճակների վրա չմուշկներով սահելը կամ պարզապես երկնքից թափվող նուրբ ձյան փաթիլներով հիանալը զարմանքի զգացում է առաջացնում:
Ավելին, ձմեռը ստեղծում է հարմարավետ մթնոլորտ: Տաք բուխարու շուրջ հավաքվելը, տաք կակաո կամ թեյ խմելը և հարազատների հետ պատմություններ կիսելը նվիրական հիշողություններ են ստեղծում:
Ձմեռը գեղեցկության, ուրախության և միասնության ժամանակ է: Ուրախ զբաղմունքները և տոնակատարությունները այն դարձնում են իսկապես զարմանալի սեզոն։
Упражнение 46. Прочитайте предложения, вставляя глаголы НСВ или глаголы СВ.
1. Я читал эту книгу, но у меня ее сейчас нет: я брал ее у друга. 2. У меня есть эта книга, но сейчас я не могу ее вам дать, потому что ее взял мой друг. 3. Врач сказал, что тебе нужно лежать. Почему ты стоишь у открытого окна? Почему ты встал? 4. Я вижу, что ты сам взял почту из почтового ящика. Зачем ты встал? Ведь врач сказал, что тебе надо лежать. 5. Почему ты надел новый костюм? Разве сегодня праздник? 6. Твой костюм висит не на месте. Ты его надевал? 7. Мать вышла ненадолго из дома и оставила мальчика у соседки. 8. Мальчика не было некоторое время дома: мать оставляла его у соседки. 9. Подойдя к дверям, я услышал музыку: это мой сын включил радио. 10. Вчера мы посмотрели новый спектакль. Он всем нам очень понравился. 11. Виктор был у тебя сегодня? – Да, он заходил ненадолго сегодня утром.
Упражнение 62. Закончите фразы, используя глаголы СВ с префиксами за- и по-.
1. Девочка испугалась и заплакала .
2. Артист вышел на сцену и запел.
3. Урок кончился, и дети зашумели.
4. Дети выбежали на улицу и поиграли .
5. Ребенок упал и заплакал .
6. Мать взяла сына за руку и повела его в детский сад.
7. Он сел в машину и поехал.
8. Мальчик сел на велосипед и поехал.
9. Девушка вышла из дома и … зашла на остановку.
10. Самолѐт поднялся в воздух и …полетел .
Упражнение 64. Прочитайте предложения, используя глаголы СВ с префиксами за-, по-, про-.
1. Неожиданно прошумел (шуметь) ветер, пошёл (идти) дождь. 2. Он услышал мой голос и промолчал (молчать). 3. Он посидел (сидеть) несколько минут у меня и ушёл домой. 4. Телефон зазвонил (звонить), и сестра побежала (бежать) к телефону. 5. Он заинтересовался (интересоваться) этой проблемой и начал читать специальную литературу. 6. Мой друг проболел (болеть) весь семестр и не сдал экзамены. 7. Он взял гитару и пропел (петь) песню. 8. На улице была прекрасная погода и мы погуляли (гулять) весь день. 9. Когда он рассказал этот анекдот, все вокруг засмеялись (смеяться). 10. Если вы будете ходить зимой без шапки, вы заболеете (болеть). 11. Эта грустная новость так поразила её, что она поплакала (плакать) всю ноч
Տիգրան Սաղաթելյան, 9-4 դասարան 